Twój koszyk jest pusty

Pałac w Zadzimiu

Informacje ogólne

Lokalizacja: województwo łódzkie, powiat poddębicki, gmina Poddębice

Rodzaj obiektu:
Pałac
Zastosowanie:
Własność Gminy Zadzim
Stan zachowania:
Niszczejący
Zespół:
pałacowo-parkowy
Skład zespołu:
pałac, park
Numer rejestru zabytków:
1/86 (pałac), 100 (park)
Data wpisu:
7 Gru, 2020

Posiadasz więcej informacji
o obiekcie? Skontaktuj się z nami!

Zapoznaj się z historią pałacu w Zadzimiu

Przeczytaj więcej informacji o pałacu w Zadzimiu. Poznaj jego historię. Miłego czytania!

Właściciele i majątek

Pierwsza pisana wzmianka o wsi Zadzim pochodzi z 1386 roku. Na początku XV wieku Zadzim stanowił gniazdo rodu Zadzimskich, którzy zapewne postawili tu drewniany kościół. W przeszłości Zadzim należał także do Zaleskich z Otoka, Radomickich i Lubomirskich. W XVI wieku dobra zadzimskie podzielono na 3 działy: Wolę Zaleską, Wolę Sypińską i Wolę Zadzimską (obecnie Wola Flaszczyna).

W II połowie XVIII wieku majątek należał do Marianny z Sapiehów herbu Lis, córki Jerzego Felicjana i Katarzyny Radomickiej herbu Kotwicz. Wyszła ona za mąż za Ignacego Koźmińskiego herbu Poraj, syna kasztelana Rogozińskiego Adama i Zofii Anny Mielżyńskiej herbu Nowina. Marianna urodziła trzy córki – Gertrudę (ur. w 1746 roku), Ludwikę (ur. w 1747 roku) i Józefę (ur. w 1750 roku). Po śmierci Ignacego w 1757 roku wyszła ponownie za mąż za Ludwika Dąmbskiego, syna Kazimierza. W 1761 roku sprzedała Zadzim teściowi.

Kazimierz Józef Dąmbski herbu Godziemba urodził się w 1701 roku jako syn Andrzeja, kasztelana i wojewody brzeskokujawskiego i Katarzyny Krąkowskiej herbu Trąby, córki Wojciecha, kasztelana krzywińskiego. Około 1730 roku wziął on ślub z Jadwigą Dąmbską, córką Wojciecha Andrzeja, marszałka nadwornego koronnego i Adelajdy Cecylii Teresy ks. Radziwiłł herbu Trąby. Urodziło im się sześcioro dzieci – Karolina Katarzyna (ur. w 1730 roku), Karol (ur. w 1730 roku), August (ur. w 1730 roku), Ludwik (ur. w 1731 roku), Jan Chrzciciel Chryzostom (ur. w 1731 roku), generał, kasztelan konarsko-kujawski, kowalski, inowrocławski i brzeskokujawski i Jan Nepomucen (ur. w 1732 roku).

Kazimierz Józef Dąmbski od 1729 roku pełnił obowiązki podkomorzego królewskiego. W roku następnym został stolnikiem brzeskokujawskim. 8 stycznia 1737 roku mianowano go chorążym nadwornym koronnym. Od 17 grudnia 1738 roku pełnił obowiązki podczaszego koronnego. Od 1748 roku zajmował stanowisko cześnika wielkiego koronnego. W latach 1738-1746 pełnił urząd starosty bolimowskiego, kłodawskiego, a od 1750 roku także pokrzywnickiego. 18 grudnia 1756 roku otrzymał nominację na urząd wojewody sieradzkiego. W 1764 roku jako deputat do paktów konwentów podpisał elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego z województwa sieradzkiego.

Brał udział w sejmach, na których często zabierał głos. Na sejmie 9 października 1738 roku mówił o upadku Rzeczypospolitej, której przypisywał wojnę domową. Został wybrany jako poseł do papieża Benedykta XIII. W 1733 roku odpisał konfederację generalną warszawską. Stanisław Leszczyński, król Polski, obrał sobie Kazimierza Józefa jako plenipotenta i 3-krotnie wysyłał do Lunivellu jako swego wysłannika. 3 sierpnia 1757 roku w Warszawie Dąmbski za zasługi został odznaczony Orderem Orła. Poza Zadzimiem Kazimierz Józef był również właścicielem Kuźnic, Kazimierza, Dabrowy, Wólki, Rudnej, Głuszyna, Dąbia, Ostrowia, Kaczkowa, pomorskich Jóźwisk, Dąbrówki, Putusk, Wiosła i Nowej Wsi, Mielewa, kujawskich Płowców i Dobrego. Posiadał również zamek Szczurski pod Toruniem i pałac nad Kłodawą. Kazimierz Józef Dąmbski zmarł 25 marca 1765 roku w Warszawie. Pochowany został na Podgórzu w Toruniu. Jadwiga zmarła dwa lata później.

Zadzim w spadku po ojcu otrzymał Karol Dąmbski, pułkownik wojsk koronnych i wojewodzic sieradzki. Około 1770 roku ożenił się z Katarzyną Humańską herbu Jastrzębiec, córką Antoniego. Małżonkowie doczekali się szóstki potomstwa – Rocha (ur. w 1775 roku), Szymona (ur. w 1776 roku), Jana Chryzostoma Karola (ur. w 1778 roku), Józefy (ur. w 1780 roku), Antoniego Gabriela Józefa (ur. w 1780 roku) i Klemensa (ur. w 1780 roku).

W 1764 roku Karol po powrocie z koronacji Stanisława Augusta urządził w Zadzimiu stary dwór modrzewiowy, wedle wzorów francuskich, ściany okrywa obiciami zdobnemi w malowidła, ujętemi w ramy złocone, zdobi wielkiemi lustrami i zegarami grającemi. Zakłada park, ze szpalerami, fontannami i zaczyna budować pałac, który nie wzniesie się ponad fundamenty. Budowę pałacu przerwała śmierć - zmarł 3 grudnia 1787 roku w Zadzimiu.

Majątek w Zadzimiu przeszedł na Klemensa Dąmbskiego. Był on dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była Honorata Besiekierska herbu Pomian, córka Antoniego Dezyderego i Anieli Zboińskiej herbu Ogończyk. Urodziło im się dwóch synów – Cyprian Karol (ur. w 1802 roku) i Seweryn Józef (ur. w 1804 roku). Honorata zmarła 19 kwietnia 1806 roku po 2 godzinney w apoplexyi i konwulsyach chorobie w 21 roku wieku swego. Mimo krótkiego życia zdążyła zaskarbić sobie uznanie społeczeństwa, co widać we wspomnieniach pośmiertnych o niej:

Czci godney tey Pani życie, acz nadto krotkie, przy nayściśleyszym dla religii uszanowaniu, pasmem było cnot, skromności i niewinności. Każdy iey czyn był godnym naśladowania. W 16tym roku wieka swego, poświęciła serce i rękę szanownemu mężowi JW, Klemensowi Hrabiemu Dambskiemu. W czteroletnim słodkim z nim pożyciu, uszczęśliwiaiącym dni iego, wystawiała wzór dobrey i cnotliwey żony, przykładney pozostałych dwoyga dzieci matki, względney dla sług i poddanych Pani, uprzeymey dla sąsiadow i przyiacioł obywatelki. Zwłoki iey dnia 29 tegoż Mca przy zwykłych kościelnych obrządkach, pochowane zostały w dziedzicznym kościele w Parafii iey Zadzimice; łzy nieutulonego męża, familii, domownikow i przyiacioł, wystawiały widok nayżałośnieyszego z kochaną osobą rozłączenia.

Niedługo po Honoracie zmarli obaj jej synowie.

Około 1810 roku Klemens poślubił Teodorę Jaksa-Dobek herbu Gryf, córkę Zygmunta i Anieli Karskiej herbu Boleścic. Z małżeństwa tego urodziły się dwie córki – Eufrozyna Katarzyna (ur. w 1812 roku) i Aniela (ur. w 1830 roku).

9 czerwca 1832 roku w Zadzimiu Eufrozyna Katarzyna Dąmbska wyszła za mąż za Wojciecha Sotera Piotra Jarocińskiego herbu Jastrzębiec, urodzonego w Kamionaczu syna regenta ziemskiego sieradzkiego Stanisława i Rozalii Siemiątkowskiej. Wojciech uczęśzczał do konwiktu kks. Pijarów na Żoliborzu, gdzie przodował młodzieży tamże uczącej się, nosząc przez kilka lat zaszczytne miano księcia młodzieży. Ukończył studia na Uniwersytecie Warszawskim, po których pracował przez jakiś czas w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu. Potem osiadł na ojcowiznie w Kamionaczu nad Wartą.

Po ślubie z Wojciechem majątek w Zadzimiu drogą posagu przeszedł na własność rodziny Jarocińskich. Małżonkom urodziło się czworo dzieci – Filipina Rozalia Teodora (ur. w 1833 roku), Karol Cyprian Jan (ur. w 1834 roku), Wincenty Apolinary (ur. w 1837 roku) i Teodora (ur. w 1840 roku).

Wojciech Jarociński podniósł upadające gospodarstwo, odbudował folwark, dom, wzniósł gorzelnię, odnowił kościół i otoczył murem, oczynszował włościan i odbudował im domy. Tak samo jak i w majątku ojca, tak i w Zadzimiu przeprowadził oczynszowanie włościan.

W 1863 roku po wybuchu Powstania Styczniowego, we dworze Jarocińskich znalazł schronienie ranny, prawdopodobnie w okolicach Zygier powstaniec. Został on potajemnie przewieziony do dworu, gdzie zmarł, nie odzyskawszy przytomności. Ze strachu przed represjami pogrzebano go pod osłoną nocy na starym cmentarzu, a na drzewie, pod którym spoczął zawieszono pasyjkę, co było jedynym oznaczeniem grobu.

Wojciech zmarł 19 marca 1865 roku. Śmierć owego sługi ewangelicznego, który nie zagrzebał powierzonych sobie talentów, nie tylko pokryła żałobą wdowę i dzieci, ale dotkliwie zasmuciła tych wszystkich, którzy mieli sposobność być świadkami jego czynów, wykazujących, że należał do tej niewielkiej liczby osobistości o jakich można za ks. Trynkowskim powtóżyć: "oto człowiek". 20 marca 1866 roku odbyło się jako w rocznicę skonu przeniesienie zwłok ś.p. Wojciecha Jarocińskiego, z cmentarza do grobu rodzinnego, w murach Kościoła Będącego. Eufrozyna zmarła w 1871 roku.

Majątek po rodzicach przeszedł na Karola Cypriana Jana Jarocińskiego. 28 grudnia 1868 roku wziął on ślub w Dąbrowie Wielkiej z Katarzyną Kornelią Heleną Wężyk-Widawską herbu Wąż, córką Władysława Fabiana Sebastiana i Konstancji Orzechowskiej herbu Oksza. Urodziło im się dwoje dzieci – Emilia Eufrozyna Władysława (ur. w 1870 roku) i Kazimierz Kacper Melchior Baltazar (ur. w 1872 roku). Emilia wyszła za mąż za Mieczysława Saryusz-Stokowskiego herbu Jelita. Kazimierz 5 lutego 1898 roku poślubił w Dalikowie Jadwigę Felicję Szołowską herbu Wczele, córkę Antoniego i Tekli Jarocińskiej herbu Jastrzębiec. Urodziło im się troje dzieci – Lech (ur. w 1898 roku), Aniela (ur. w 1899 roku) i Wojciech (ur. w 1910 roku).

Karol rozwinął w majątku hodowlę tryków, czyli baranów dojrzałych do rozpłodu. Jego okazy można było oglądać na licznych wystawach, m.in. na Wystawie Rolniczej w Warszawie, we wrześniu 1874 roku.

Karol zmarł prawdopodobnie w 1875 roku, a majątek w Zadzimiu przejął po nim Kazimierz.

W 1883 roku dobra Zadzim składały się z folwarków Zadzim i Wola Zaleska, rozległych na 1384 morgi, z czego grunty orne i ogrody zajmowały 749 mórg, łąki – 73 morgi, lasy – 507 mórg, nieużytki – 54 morgi. Znajdowało się tam 18 budynków murowanych i 22 drewniane.

Kazimierz jako właściciel folwarku dbał o swoją służbę zapewniając jej odpowiednią opiekę lekarską. Jadwiga intensywnie zajmowała się ogrodnictwem – w majątku znajdowały się ładne ogrody i wzorowo prowadzone szkółki. Na wystawie ogrodniczej w Kaliszu w 1912 roku otrzymała srebrny medal w kategorii owoce oraz podziękowanie Komitetu i Sędziów za dobór warzyw.

Małżonkowie Jarocińscy brali czynny udział w życiu społecznym okolicy:

Praca ogólna w Zadzimiu rozwija się pomyślnie. Jest tu kółko rolnicze, dosyć liczne, bo składające się przeszło ze stu członków. Członkowie chętnie uczęszczają na zebrania miesięczne, na których mówi się o uprawie roli, o hodowli, o nawozach sztucznych, o oświacie rolniczej. Oprócz tego na kółku omawiane bywają różne projekty, jak: założenia mleczarni spółkowej, kasy pożyczkowo oszczędnościowej, zakładania szkół i ochron. Na czele kółka rolniczego stoi właściciel Zadzimia, pan Jarociński, który gorliwie oddaje się pracy społecznej, jest inicyatorem wielu instytucyi. W tej pożytecznej pracy pomaga mu członek kółka, pan Błaszczyk, rolnik wzorowy w Zadzimiu (…) Za staraniem pani Jarocińskiej, zakłada się ochrona w Zadzimiu. W jednym więc roku, i w jednej wsi, powstają dwa ogniska oświaty: szkoła dla starszych dzieci i chrona dla młodszych dzieci. Omawiane projekty na kółku rolniczem, zdaje się, że prędko w czyn wprowadzone zostaną. W krótkim czasie powstanie mleczarnia spółkowa i kasa pożyczkowo-oszczędnościowa. Jest też nadzieja, że i kobiety nasze w kółko „Ziemianek” zorganizowane będą, a młodzież męska i żeńska-w kółka śpiewacze. Walczymy tu z pijaństwem i ciemnotą i, choć mamy wielkie trudności, ufamy, że zwyciężymy. Tutejsza straż ogniowa z panem Jarocińskim, jako prezesem, i panem Kiepurskim, jako naczelnikiem, ze swego zadania zawsze wywiązywać się będzie znakomicie. Słowem, praca zbiorowa w Zadzimiu rozwija się i obfite owoce wydaje.

Z inicjatywy Jarocińskiego powstały w Zadzimiu szkoła, ochronka i straż ogniowa.

W marcu 1900 roku w majątku miał miejsce nieszczęśliwy wypadek. Dwaj synowie kołodzieja dworskiego Świtalskiego w Zadzymiu pod Sieradzem, nabiwszy piastę od wozu saletrą i siarką, spowodowali niezwykły wybuch. Następstwa były bardzo smutne, gdyż dom uległ zrujnowaniu, jeden z chłopców, 17 letni, został zabity, a drugi 12 letni uległ oderwaniu ręki, wskutek czego stan zdrowia jego również jest niebezpieczny. Niestety drugi syn kołodzieja pomimo energicznej pomocy lekarskiej zmarł z ran odniesionych w szpitalu Sieradzkim. Tak więc nieszczęśliwy ojciec, w skutek swawoli dzieci, utracił dwoje już dorosłych synów, spodziewaną pociechę swej starości.

W 1912 roku wieś i folwark zajmowały powierzchnię 1494 mórg.

W 1917 roku Kazimierz został wybrany delegatem z powiatu sieradzkiego do Rady Narodowej. Zmarł 1 sierpnia 1946 roku.

Po wojnie zadzimski majątek został rozparcelowany. W pałacu mieściły się: Gminny Ośrodek Zdrowia, Biblioteka Publiczna, apteka i mieszkania komunalne. Obecnie zdewastowany pałac jest opuszczony i przeznaczony do sprzedaży.

Zespół architektoniczno-parkowy

Pałac w Zadzimiu został wybudowany przez Karola Jarocińskiego w latach 70. XIX wieku. Jest to budynek murowany, jednopiętrowy z podpiwniczeniem i nieużytkowym poddaszem, wybudowany na planie prostokąta. Nakrywa go niski dach czterospadowy z facjatką od frontu. Elewacja frontowa jest siedmioosiowa. Usytuowano w niej zamknięty ganek wejściowy, poprzedzony wachlarzowatymi schodami. W osi elewacji parkowej znajduje się monumentalny, półkolisty ryzalit, w którym niegdyś mieściła się sala balowa. Otynkowane elewacje były kiedyś boniowane. Ogólna powierzchnia budynku wynosi 730 m2.

Wokół pałacu roztacza się park z przełomu XVIII i XIX wieku. Zachowały się w nim dobrym stanie aleje grabowe, pomnikowe okazy dębów szypułkowych, jesionów, lip, kasztanowców i wspaniałych modrzewi europejskich. W 1990 roku z inicjatywy sieradzkiego PTTK odtworzono w parku mogiłę powstańca styczniowego - na jej miejscu postawiono nagrobek, który po kilku latach zamieniono na głaz z granitową tablicą.

Źródła wiedzy

Boniecki A., Herbarz polski, Tom 4, Warszawa 1901.

  • Dunin-Borkowski J., Allmanach Błękitny, Lwów 1909.
  • Dziennik Powszechny .1832.
  • Dziennik Warszawski. 1871, 1875.
  • Gazeta Kaliska. 1900.
  • Gazeta Poranna. 1837.
  • Gazeta Sądowa Warszawska. 1888.
  • Gazeta Warszawska. 1825, 1885, 1886, 1887, 1888, 1889
  • Głos Warszawski. 1908, 1909, 1912.
  • Godzina Polski. 1917.
  • Goniec Łódzki. 1900.
  • Kurjer Warszawski. 1855, 1866, 1874, 1896, 1900.
  • Nejman E.H., Szlachta Sieradzka XIX wieku. Herbarz, Zduńska Wola 2017.
  • Ogrodnik: tygodnik poświęcony sprawom ogrodnictwa polskiego. 1912.
  • Rozwój. 1900.
  • Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XIV, Warszawa 1895.
  • Spis obywateli ziemskich Królestwa Polskiego ze wskazaniem ostatniej stacji pocztowej, Warszawa 1909.
  • Szymczakowa A., Właściciele Zadzimia w średniowieczu, Rocznik Łódzki, Tom LXIV, Łódź 2016.
  • Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, Tom 3, Warszawa 1907.
  • Wieś Ilustrowana. 1913.
  • Wykaz zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych woj. łódzkiego (stan na 31 grudnia 2017 r.)
  • www.geneteka.genealodzy.pl
  • www.sejm-wielki.pl
  • www.zabytki-nieruchomosci.com
  • Zaranie. 1909.
  • Zorza. 1900, 1913.

Opracowała: Aleksandra Szafrańska-Dolewska, zdjęcia: wizytacja terenowa 08-05-2018 r. oraz zdjęcia archiwalne z kolekcji Pana Michała Jarocińskiego.

logo dwory i pałace polski

Copyright © 2020 Dwory i Pałace Polski. Powered by Indico S.C.  & Joomla! CMS 

Postaw mi kawę na buycoffee.to

Znajdż nas na:

Instagram Facebook Facebook youtube

Kontakt

Indico S.C. , Przyjaźni9, 84-215 Gowino
NIP: 5882424318, REGON: 366309509

Kontakt z redakcją:

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.